Anciently morality and religion were primary basis to govern the relationship between peoples. And there was no need to search for a law maker to enact laws that govern social relations. It was based on natural law that human relations were regulated. But, after a long and serious debate between legal scholars and philosophers it is determined that there must be a human made law to regulate human relations. 

Based on this conception, law made by human beings has played an important role in the definition and protection of certain relationships, systems and institutions and in the control of individual and collective human behavior. Through the use of normative, directive and prescriptive rules, supported by varying degrees of sanctions, law has been used to create a climate of social order, the usual justification of which has been that it benefits members of society. But, the issue whether human made laws are exact machinery to serve justice and fairness to all the society is always questionable.

Rights and duties are usually acknowledged through laws made by human beings. But, should a right be acknowledged and clearly indicated by law to be considered as a human right or is it enough to simply be a human being to enjoy human rights is debatable by itself.   

1  Introduction

The Millennium Development Goals form an ambitious agenda for reducing poverty and improving lives formulated by world leaders at the United Nations Millennium Summit in September 2000. The idea of identifying and setting international development goals for implementation across nations did not start with the MDGs. The UN had been doing it since the first “Development Decade” in the 1960s. However, no comprehensive process and mechanism had been put in place to monitoring progress in achieving these goals at the country level. Instead, the mechanisms of accountability were weak and scattered into different commissions and bodies that do not communicate with each other.

During the United Nations Economic and Social Council (ECOSOC) session on the Integrated Follow-up of Major UN Conferences and Summits held in May 1998, the President of the Council, Ambassador Juan Somavía, reported that

“… in order to effectively monitor progress in the implementation of conferences at the country level, there is an urgent need for the multilateral system to develop a coherent set of basic indicators, as well as the need to strengthen the capacity of the UN system and of countries to collect and analyze statistics.”

During the Millennium Summit held in New York in September 2000, all 189 UN Member States adopted the Millennium Declaration, which contained a core group of goals and targets. The Millennium Declaration updates many of the development goals originally set (and not met) for the year 2000 and reformulates them for the year 2015. It also gives UN endorsement to the goal of “halving extreme poverty,” originally formulated by the OECD,” by the same date.

The aim of this article is to critically examine the conflict of the Karrayu Oromo’s with other neighboring communities and/or ethnic groups, where by the conflict may be characterized as intra or inter-ethnic group conflict, in light with the analytical framework. The paper will focus on the causes of conflict at different dimensions and will give attention to the dynamics, intensity and impact of the strife.

Semantically, in most pastoral and semi pastoral areas and communities of Ethiopia, it is vividly rampant to observe frequent clashes. Similarly, as the area where Karrayu Oromo groups have been resides in pastoralist areas, it is common to exhibit frequent clashes by different causes such as economic, cultural and environmental etc.  Especially, the need for free access to grazing land and water source for their cattle’s leads them to fierce  competitions and territorial encroachments, where the latter is more of a spatial factor.  As known, most of the pastoralist areas are arid and vulnerable for drought; which in turn faces severe decline in the availability of resources, conflicts are mostly aggravated and results in armed clashes, especially in areas where Karrayu Oromo’s resides. On the top of that, the prevalent intra and inter-ethnic conflict has taken on added intensity and fresh dimensions following the socio-political phenomena.

Using the short explanation hinted above with other detail analysis’s, we will find an inter and intra ethnic relationships and conflicts of the Karrayu Oromo’s with their immediate neighbors’ with a primary focus on the complexities and interfaces of the various causes of conflict, the dynamics, intensity and impact of the strife.

2.    General overview on conflicts in pastoralist areas

Pastoralist, as a form of survival in the arid and drought prone areas of Ethiopia, has increasingly been influenced by multi dimensional conflicts.  Most pastoral communities have had mobile experience whereby in their history, they couldn’t reside in a constant place. As Markakis (1993 and 1998) elucidates the African pastoral experience, pastoral communities in the region have had to face a novel experience since the late 19th and early 20th centuries as the colonial and post colonial states embarked on the imposition of central governance over their customary systems of local self governance.  Unlike this African experience, most of the Ethiopian pastoralist communities face a system of modern governance in recent years especially since 1974. These developments which are strange and unprecedented in the history of the pastoralists were bound to entail a wide range of far reaching consequences both for the local communities and their respective governments.  Measures adopted by the central states to supersede pastoral self rule institutions with centralized governance have undermined a traditional autonomy, resource use systems, cultural livelihoods and patters of transhumance of the herding populations.

የሳይበር ክልል ሲባል የኮምፒውተር ፕሮግራሞች፣ ዳታዎች፣ የኮምፒውተርና የቴሌኮምንኬሽን ግንኙነት፣ የኮምፒውተር ስርአትና በአጠቃላይ እነዚህ መሰረተ ልማት ዝርጋታ፣ እንዲሁም ተጠቃሚዎችን የሚያካትት ክልል ነው በማለት በአጭሩ መግለጽ ይቻላል፡፡ ታዲያ ይህ ክልል የሀገሮች የፖለቲካ ይሁን የመልክአ-ምድር አቀማመጥ የማይገድበው እንዲሁም በሀገሮችና በህዝቦች መካከል ያለው የባህል፣ የቋንቋና የአኗኗር ዘዴ ጫና የማያሳድርበት ከመሆኑ አንጻር ክልሉን የሚመለከቱ ገና ምላሽ ያላገኙ በሀገሮች መካከል ለውዝግብና ያለመግባባት መንስኤ ሊሆኑ የሚችሉ በርካታ ነጥቦች መከሰታቸው አልቀረም፡፡ ከእነዚህም ውስጥ ይህን ዘርፍ እንዴትና በማን ይተዳደር፣ ዘርፉንስ ከህገወጦች እንዴት እንከላከል እንዲሁም በሀገሮችና ዜጎቻቸው ላይ ደህንነትና ጥቅሞች በህገ ወጦች ይሁን በአንድ አንድ የሀገር መንግስታት አመካኝነት አደጋ ሲቃጣ የሀገሮች ምላሽ ምን ሊሆን ይገባል ህገወጦችንስ ለፍርድ የማቅረብ ስልጣን የማን ሊሆን ይገባል በአጠቃላይ የሀገሮች ሉአላዊነት እንዴት ማስከበር ይቻላል እና የመሳሰሉትን ጉዳዮች ላይ ገና ምላሽ ያላገኙ ጥያቄዎች ይነሳሉ፡፡

ከዚህም ብዙም ሳንርቅ ለሳይበር ክልል መፈጠርና ማደግ በዋናነት ቁልፍ ሚና በመጫወት ላይ ካሉት የኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ መሳሪያዎች ውስጥ የኮምፒውተሮች ግንኙነት ወይም ደግሞ በይነ-መረብ በዋናነት ከሚጠቀሱ የቴክኖሎጂ ውጤቶች አንደኛው ነው፡ ይህ ዘርፍ ከሚሰጣቸው በርካታ አገልግሎቶችና ከተጠቃሚዎች ብዛት አንጻር በተጠቃሚዎች መካከል ልዩ ልዩ አለመግባባቶች ማጋጠማቸው አይቀርም፡፡ ለምሳሌ ከውል አፈጻጸም፣ የካሳ ጥያቄና አከፋፈል የዳኝነት ስልጣንና የመሳሰሉት አለመግባባትና ግጭቶች ያጋጥማሉ፡፡ ታዲያ እንደእነዚህ አይነት ግጭቶችና ያለመግባባት እንዴት ይፈቱ፡ በተለይም ደግሞ ሀገሮች ዘርፉን በመቆጣጠርና ማስተዳደር እንዲሁም የራሳቸውን ሉአላዊነት ከማስከበር ጋር ተያይዞ ያለባቸውን ክፍተት በመሙላት ረገድ ገና ምላሽ የሚያስፈልጋቸው ልዩ ልዩ ጥያቄዎች ይነሳሉ፡፡

እንደሚታወቀው ማንኛውም ለአላዊ መንግስት በአለም አቀፍ ደረጃ እውቅና የሚሰጣቸው የሉአላዊነቱ መገለጫ የሆኑ ስልጣኖች አሉት፡፡ ይሄውም፣ አንድ ነጻ የሆነ የሀገር መንግስት እነዚህን የሉአላዊነቱን መገለጫ የሆኑትን ተግባራት በግዛቱ ውስጥ በሚገኙ ሰዎች፣ የሚንቀሳቀሱ ይሁን የማይንቀሳቀሱ ነገሮች እንዲሁም ክንውኖች ላይ ህግ የማውጣት፣ የወጣውን ህግ ተግባር ላይ እንዲውል የማድረግና ያወጣቸውን ህጎች ተጥሰው ሲገኙ ያለማንም ጣልቃ ገብነት ህግን የማስከበርና እንደነገሩ ሁኔታ አጥፊዎችንም ለፍርድ በማቅረብ የማስቀጣት ሙሉ የለአላዊነት ስልጣን አለው፡፡ በመሆኑም ሀገሮች አለም አቀፍ የሳይበር ክልል መፈጠርን ተከትሎ ይህንን የለአላዊነታቸው መገለጫቸው የሆኑትን ስልጣኖች በዚሁ ክልል ላይም ለመተግበር እንዲችሉ ልዩ ልዩ ጥረቶችን በማድረግ ላይ ይገኛሉ፡፡

ይሁን እንጂ የአንድ ሀገር ለአላዊነት ስልጣን እስከምን ድረስ ሊሆን ይገባል በሚለው ላይ አንድ መደምደሚያ ላይ ለመድረስ አልተቻለም፡፡ ስለሆነም፣ በዚህ ጉዳይ ላይ የተለያዩ ሙህራን የተለያዩ አስተያየቶች ይሰጣሉ፡ ለምሳሌ ይህ ዘርፍ በየትኛው ህግ ሊመራ ይገባል በሚለው ጉዳይ ላይ አንድ አንዶች እንተርኔት ሳይበር ክልል በለአላዊ ግዛቶች መካከል የቴክኖሎጂ፣ የህግና ስርአት ትስስር እንዲፈጠር የሚያደርግ ዘርፍ እንደመሆኑ መጠን ዘርፉ በየትኛው ህግ ሊተዳደር ይገበዋል ያልን እንደሆነ በነጻ ለኣላዊ ሀገሮች መካከል ያለውን ግንኙነት የሚመለከተው የህግ ክፍል አለም አቀፍ ህግ ነው፡፡ ስለሆነም፣ እንተርኔትም በዚሁ የህግ ማእቀፍ ሊተዳደር ይገባል የሚሉ ሙሁራን የመኖራቸው ያክል ሌሎች ደግሞ ልክ ነው በሀገሮች መካከል ላለው ግንኙነት በተመለከተ ግንኙነታቸው የሚመራው በአለም አቀፍ ህግና ስምምነቶች ነው ነገር ግን እንተርኔት የሀገሮች ግንኙነት ጉዳይ ብቻ አይደለም ዘርፉ ከሀገሮች ጋር ያለውን ግንኙነት ቁርኝት እንዲፈጠር በማድረግ አለም አቀፋዊነቱ እንደተጠበቀ ሆኖ ይህ ጉዳይ የሀገር ውስጥ ጉዳይም ጭምር ነው በቀጥታ በሀገር ደህንነት፣ ሰላም፣ ልማት፣ ዲሞክራሲ እድገትና ውድቀት ላይ ትልቅ ሚና ያለው ዘርፍ ነው፡፡

ስለሆነም ይህ ለአለም አቀፍ ግንኙነት ብቻ የሚተው ጉዳይ አይገባም፡፡ በሌላ በኩል ይህ ጉዳይ የሀገር ውስጥ ጉዳይ ነው ስለሆነም የሀገሪቱ ህግ ሙሉ በሙሉ ተፈጻሚ ይሁን ሊባልም የሚችል ጉዳይ አይደለም ምክኒያቱም የሳይበር ክልል በአንድ ሀገር ድንበር የታጠረ አይደለምና ነው፡፡ ለምሳሌ ከተጠቃሚዎች አንጻር ብንመለከተው የየትኛው ሀገር ተጠቃሚ የትኛውም ሀገር ካለው ተጠቃሚ ጋር ግንኙነት በመፍጠር መረጃ ይለዋወጣሉ ሀሳባቸውን ይገልጻሉ የንግድ እንቅስቃሴ ያካሂዳሉ ሌላው ቀርቶ ግንኙነታቸውን በማጠናከር ማህበራዊና ቤተሰባዊ ትስስር እስከመፍጠር ይደርሳሉ፡፡ ስለዚህም በአንድ ሀገር ህግና ደንብ መመራት አለበት የሚለውም በተወሰነ ደረጃ ልክ ሊሆን ቢችልም፣ ነገር ግን ዘርፉ የሀገር ውስጥና አለም አቀፍ ጉዳዮችን አጣምሮ የሚይዝ እንደመሆኑ መጠን፣ በሀገር ውስት ህግ ብቻ መተዳደር ይኖርበታል የሚለውም አግባብነቱ አጠያያቂ እንዲሆን ያደርገዋል፡፡ 

አቶ ገብረመስቀል (Gebremeskes Gebrewahd) ወቅታዊ የሆነን ጉዳይ በማንሳትህ ላመሰግንህ እወዳለሁ፡፡ ባነሳኸው ጥያቄ ማለትም የሳይበር ክልል በሃገሮች ሉአላዊነት ላይ ምን ፋይዳ አለው? የሳይበር ክልል መተዳደር ያለበት በሃገራዊ ህግ ነው ወይስ በአለም አቀፍ ህግ? በሚሉ ጉዳዮች ላይ የኔ አስተያየት የሚከተለው ይመስላል። በኔ እምነት በቅድሚያ በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ግልፅ መሆን ያስፍልጋል።

·        የሳይበር ክልል ምን ማለት ነው?

·        የሳይበር ክልል ራሱን የቻለ አዲስ አለም (ክልል) ነው ወይ?

·        የሳይበር ክልል እንዴት ይተዳደራል (እንዴት መተዳደር አለበት)?

በሳይበር ክልል ላይ የሚሰጡ ትርጓሜዎች ብዙ ጊዜ የተወሳሰቡ፣ የተጋነኑ አንድ አንዴም ከእውነታ የራቁ መስለው ይታያሉ። የሳይበር ክልል ብዙ ጊዜ ከነባራዊው አለም ውጭ የተፈጠረ አዲስ አለም ተደርጎ ሲቀርብም ይታያል። “የሳይበር ክልል/አለም”  የሚለው ስያሜ በራሱ አሳሳች (misleading) ሊሆን ይችላል። እውነታው ግን የሳይበር ክልል ማለት ኢንተርኔት ማለት ነው። ኢንተርኔትስ ምን ማለት ነው? ኢንተርኔት እርስበርሳቸው የተሳሰሩ ኔትዎርኮች (inter-net) ማለት ነው። ኢንተርኔት የኮምፒውተሮች፣ መሳሪያዎች ወይም ዳታዎች ትስስር ሳይሆን የኔትዎርኮች ትስስር ነው። እነዚህ ኔትዎርኮች እርስበርስ በመተሳሰር አለም አቀፍ ኔትዎርክ (ኢንተር-ኔት) ይፈጥራል በዚህም በቢሊዮን የሚቆጠሩ ኮምፒውተሮች እና መሰል መሳሪያዎች እንዲገናኙ፣ መልእክት እንዲለዋወጡ ያስችላሉ። ስለዚህ የሳይበር ክልል = ኢንተርኔት= እርስበርስ የተሳሰሩ ብዙ ኔትዎርኮች (network of networks) ማለት ነው።

ሰላም እንዴት ናችሁ፡፡ በባለፈው ጽሁፌ የሳይበር ክልልና የሀገሮች የለአላዊነት ስልጣን እስከ ምን ድረስ? በሚል ርእስ አንድ ጽሁፍ አስፍሬ እንደነበር ይታወሳል፡፡ ለዛሬ ደግሞ የሳይበር ክልል ለመቆጣጠር ሀገሮች በመከተል ላይ ያሉት መርህዎች ምን ይመስላል? የሚለውን ለማየት እሞክራለሁ፡፡ በዚህ አጋጣሚ ሀለፎም ሃይሉ ለሰጡኝ ምላሽ አመሰግናለሁ፡፡

የአንድ ሀገር የለአላዊነት ስልጣን መገለጫ ከሆኑት ውስጥ አንዱ ስልጣን ባለው ሀገር የተሰጠውን ውሳኔ በሌላ አካል (ሀገር/ድርጅት) ሊከለስ ወይም ደግሞ ሊቀለበስ የማይችል ሲሆን ነው ከዚህ አንጻር ሀገሮች አንድን ጉዳይ የለአላዊነት ስልጣን አለን ወይም የለንም ብለው ለመወሰን የሚያስችልዋቸው ልዩ ልዩ መርህዎች አሉ፡፡ ለምሳሌ እንደ ግዛትን፣ ዜግነትን፣ ብሄራዊ ጥቅምን የአለም አቀፍ ስልጣንና የመሳሰሉትን መርሆዎችን በተናጠል ወይም አጣምረው በተግባር ላይ በማዋል የሀገሮቻቸውን ለአላዊነት ተጠብቆ እንዲኖር ያደርጋሉ፡፡ እነዚህን መርህዎች በሳይበር ክልል እንዴት ይተገበራሉ የሚለውን እንደሚከተለው ለመመልከት እንሞክራለን፡፡

ግዛትን መሰረት ያደረገ መርህ

አንድ አንድ ሀገሮች በሳይበር ክልል ውስጥ ለሚነሱ ግጭቶች ይሁን አለመግባባት ግዛትን መሰረት በማድረግ ለጉዳዩ መፍትሄ ማግኘት አለበት ብለው ያምናሉ፡፡ ይህም የሚሆነው ለጉዳዩ መነሻ የሆነው ጉዳይ የተፈጠረው በአንድ ሀገር ግዛት እስከሆነ ድረስ ምንም እንኳን ሌሎች ሀገሮች በድርጊቱ ጉዳት ደርሶባቸው ሊሆን ቢችልም ነገር ግን ግዛትዋ ላይ በመሆን የተፈጸመ እንደመሆኑ መጠን ለጉዳዩ መነሻ የሆነው ሀገር ህግንና ደንብ ተፈጻሚ መሆን አለበት፡፡ የሚል አስተሳሰብ አላቸው፤

ሆኖም፣ ይህ መርህ ለሳይበር ወንጀል ብቻ ሳይሆን በማንኛውም የወንጀል ድርጊት ተፈጻሚ መሆን ያለበት የህግ መርህ ቢሆንም ነገር ግን ከሳይበር ወንጀል ባህሪ አንጻር ሲታይ አንድ ወንጀል ሲፈጸም የበርካታ ሀገሮችን ቴክኖሎጂን በመጠቀም የወንጀል ድርጊቱ የሚፈጸምበት አጋጣሚ ያለ በመሆኑ ለወንጀሉ መፈጸም ግዛታቸውን ከተጠቀመባቸው ሀገሮች ውስጥ የየትኛው ሀገር ህግና ደንብ ተፈጻሚ ይሁን የሚለውን ጥያቄ በአግባቡ የሚመልስ አይደለም፡፡ ስለሆነም መርሁ ከሳይበር ጋር ተያይዞ ለሚነሱ ጥያቄዎች የግዛት መርህ አግባብነት የለውም ብለው የሚተቹት ቢኖሩም ነገር ግን የግዛት ህግ መፈጸም አለበት ብለው የሚከራከሩ መርሁን ተፈጻሚ እንዲሆን የሚያግዙ ሁለት ንድፈ-ሀሳቦችን ያስቀምጣሉ፡፡ እነዚህም ንድፈ-ሀሳቦች የአውራጅና ጫኝ ንድፈ-ሀሳብና የሰርቨር ህግ ንድፈ-ሀሳብ ናቸው፡፡

መቸም አሁን ለእናንተ ላወጋችሁ ያሰብኩትን ነገር በድሮ በዚያ በጥንት ጊዚያት ለነበሩ ሰዎች ብተርክላቸው ጉድ ሳይሰማ መስከረም አይጠባም ይሉኝ እንደነበረ አምናለሁ፡፡ ይህንን ጽሁፍ በተለያየ መልኩ አግኝታችሁ ወይም ያነበቡት አጋርተዋችሁ ስለዚህ ጉዳይ በደንብ የምታውቁ መኖራችሁ እንደተጠበቀ ሆኖ አንድ አንዶቻችሁ ግን ወቼ ጉድ! አሁን የሰዎችን ማንነት መሰረቅም ተጀምርዋል ነው የምትለን;! የምትሉ አትጠፉም ብየ እገምታለሁ፡፡ ለዚህም ምላሼ አዎ! የሰውን ማንነት መሰረቅ ተጀምርዋልና ማንነታችሁ እንዳይሰረቅ ጠንቀቅ በሉ ነው የምላችሁ፡፡ እንዴት ሆኖ ይሰረቃል በልስቲ አውጋን የሚል ከሆነ ቀጣዩ ጥያቄያችሁ በደስታ ይሄው እላለሁ፡፡

በቅድሚያ እንዴት ይሰረቃል ለምን አላማ ሲባል ይሰረቃል የሚለውን ከመመልከታችን በፊት ለመሆኑ ማንነት ስንል ምን ማለታችን ነው የሚለውን እንመልከት፡፡ አንድ ሰው ለመተዋወቅ ወይም ደግሞ ከእኛ የሚፈልገው አገልግሎት ኑሮት እኔ እገሌ እባላለሁ! በማለት ራሱን ሊያስተዋውቀን ይችል ይሆናል፡፡ እኛም እንደነገሩ አስፈላጊነትና ግዴታ የተባለው ሰው ስለመሆኑ በተለያየ መልኩ እንዲያስረዳን ልንጠይቀው እንችላለን፡፡ በሌላ አነጋገር እገሌ ስለመሆንህ ማስረጃ አቅርብልን ልንለው እንችላለን፡፡ ይሄው ብሎ ማንነቱን የሚገልጽ ወረቀት መታወቂያ ወይም ከዚህ ተመሳሳይነት ያለው ማስረጃ ሊያቀርብልን ይችላል፡፡ እኛም አሁንም እንደነገሩ አስፈላጊነት የተባለው ሰው ነው ወይስ አይደለም የሚለውን ለማረጋገጥ የተቀበልነውን ማስረጃ አገላብጠን ልንመለከተው እንችል ይሆናል፡፡ ታዲያ እርሱ ማን እንደሆነ ምን እንደሚሰራ የት እንደሚኖር ጾታውን እድሜውን የቤተሰቡን ሁኔታ ዜግነቱ እናም የመሳሰሉትን መረጃዎች ከተቀበልነው ሰነድ ልናይ እንችላለን፡፡ ከዚህ በህዋላ ግለሰቡ እርሱ ራሱን መሆን አለመሆኑን ካረጋገጥን በህዋላ ከእኛ የሚጠበቅ ነገር ሲኖር ተፈላጊውን አገልግሎት ወይም ትብብር ልናደርግለት እንችላለን፡፡ ስለዚህ ምን እያልን ነው ያለነው አንድን ሰው ማንነቱን እንድንለይ ሊያደርጉን የሚችሉ መስፈርቶች ከሀገር ሀገር የሚለያዩ ቢሆኑም በአብዛኛው የሚከተሉት መስፈርቶች የአንድ ግለሰብ ማንነቱ ሊያስረዱን የሚችሉ መታወቂያዎች ናቸው፡፡ ለምሳሌ የግለሰቡን ስም፣ የስራ ወይም የመኖሪያ አድራሻው፣ ዜግነቱ የመታወቂያ ወይም የፓስፖርት ቁጥሩ፣ የማህበራዊ ዋስትና ቁጥሩ፣ የባንክ አካውንት ቁጥሩ፣ የመንጃ ፈቃዱን የትምህርት ደረጃው፣ የተሰማራበትን የስራ መስክ፣ እድሜው፣ የትውልድ ቀንና ቦታውን ጥቂቶቹ ናቸው፡፡

ስለሆነም አንድ የማንነት ስርቆት ወንጀል ፈጻሚ እነዚህንና ሌሎች የራሱን ማንነት ደብቆ የሌላ ሰውን ማንነት ለመላበስ/ለመምሰል የሚያስፈልጉ ከላይ የተመለከትናቸውን የማንነት መገለጫዎችን ልቅም አድርጎ በመውሰድ/በመስረቅና ለዚህ አጋዥ የሚሆነውን ሀሰተኛ ሰነድ በማዘጋጀት ወይም እንዲዘጋጅለት በማድረግ ማንነቱን ሙሉ በሙሉ ወይም በከፊል በመቀየር በሰረቀው ሰው ስምና ማንነት ወንጀል መስራት ይጀምራል፡፡ ይህም ማለት የማንነት ስርቆት ማለት የአንድ ግለሰብ መለያ መስፈርቶች ሊሆኑ የሚችሉትን መስፈርቶችን በመጠቀም የወንጀሉ ሰለባውን ተመሳስሎ ህገወጥ ድርጊት የመፈጸም ወንጀል ነው፡፡ የዚህ አይነት የወንጀል ድርጊት ቀደም ብሎ የነበረና የቆየ ወንጀል ድርጊት ቢሆንም የኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ መስፋፋትንና ስራዎች በአብዛኛው በኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ መከናወናቸውን ተከትሎ በከፍተኛ ደረጃ የወንጀል ድርጊቱ ሊስፋፋ ችልዋል፡፡

በማንነት ስርቆት የተሰማሩ ሰዎች የሚከተሉት ዘዴዎችን በመጠቀም የግለሰቦችን ይሁን የተቅዋማት መረጃዎችን ይወስዳሉ/ይሰርቃሉ፡፡ የመጀመሪያው ማህበራዊ ምህንድስና (social engineering) የሚባለው ዘዴ ሲሆን ሁለተኛው ደግሞ የኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ ውጤት የሆኑ እንደ ቫይረስና አሳሳች ሶፍትዌሮችን በመጠቀም መረጃዎችን የመሰብሰብ ተግባራት ያከናውናሉ፡፡ ማህበራዊ ምህንድስና (social engineering) የሚባለው በአካል ከግለሰቡ ከራሱ ወይም እርሱን ከሚያውቁ ሌሎች ግለሰቦች ጋር በመተዋወቅ ስለ ግለሰቡ ማንነት አስፈላጊ መረጃዎችን የመሰብሰብ ሂደት ነው፡፡ በዚህም ግለሰቡ ማን እንደሆነ ምን እንደሚሰራ የት እንደሚኖር እና ለወንጀል ድርጊታቸው ያስፈልጉናል የሚልዋቸውን ሌሎች መረጃዎችና ማስረጃዎችን በማሰባሰብ ወደ ወንጀል ድርጊታቸው ይገባሉ፡፡

ቫይረስንና አሳሳች ሶፍትዌሮችን በተመለከተ በዚህ የወንጀል ድርጊት የተሰማሩ ሰዎች ለወንጀል ድርጊታቸው የሚያግዝዋቸውን ልዩ ልዩ የኮምፒውተር ቫይረስ አይነቶችን ሊጠቀሙ ይችላሉ፡፡ እነዚህ የኮምፒውተር ቫይረሶች በተለያዩ መንገዶች እንዲሰራጩ ተደርገው የግለሰቦችንና ተቅዋማትን መረጃ ለእነዚህ ህገ ወጥ ግለሰቦች እንዲደርሳቸው ያደርጋሉ፡፡ ከዚህ ጋር የሚቀራረብም ሌላ ዘዴም አለ፤ ይሄውም፣ በኢሌትሮንክስ መልእክት አመካኝነት ይሁን ወይም ደግሞ ግለሰቡ የሚጠቀምባቸውን ድህረ-ገጾችን በማስመሰል፡፡ አዳዲስ ድህረገጾችን በትግበራ ላይ እንዲውሉ በማድረግ አሳስቶ እንዲጠቀም ማድረግ ነው ይህም በእንግሊዘኛው አጠራር “fishing” የሚባለው ዘዴ ነው፡፡ በዚህም የወንጀል ሰለባው ስለራሱ ማንነት የሚመለከቱ መረጃዎችን በተዘጋጀለት የሀሰት ቅጽ ላይ እንዲሞላ በማድረግ በተለይም ደግሞ የመጠቀሚያ ስሙንና የይለፍ ቃሉን በቀላሉ ለመሰብሰብ ያስችላችዋል፡፡ ወይም ደግሞ ከግለሰቡ ይሁን ተቅዋሙ ጋር ግንኙነት ካለው የኢለትሮንክስ መልእክት የተላለፈ በማስመሰል፡፡ እርሱ ብቻ የሚያውቃቸውን እንደ የይለፍ ቃልና የመጠቀሚያ ስሙን እንዲሞላ ቅጽ በመላክና እንዲሞላ በማድረግ አስፈላጊ የሆኑትን መረጃዎችን ይወስዳሉ፡፡ አላማው የግለሰቡን የይለፍ ቃልና ሌሎች መረጃዎችን ለመውሰድ ነው፡፡ 

መግቢያ

ይህ አጭር ጽሁፍ በቅርብ ጊዜ በፌዴራል ጠቅላይ ፍርድ ቤት የሰበር መዝገብ ቁጥር 76248 ላይ፤ በኦሮሚያ ጠቅላይና በአዳማ ልዮ ዞን ከፍተኛ ፍርድ ቤቶች መሰረታዊ የሕግ ስህተት ተሰርቷል ማለት አይቻልም በሚል፤ በሶስት ዳኞች ጥቅምት 6 2005 የተዘጋን ጉዳይ መሰረት አደርጎ የቀረበ ነዉ፡፡ የምንዳስሰዉ ጥያቄ በጽሁፉ ርእስ ላይ የተመለከተዉን ነዉ፤ ያለዉክልና የሌላን ሰዉ እዳ መክፈል ይርጋን ያቋርጣል? ለጽሁፉ አላማ የተከራካሪ ወገኖችን ስም መጥቀስ አስፈላጊ ስላልሆነ አበዳሪ፤ ከሳሽ፤ ተበዳሪ፤ እና የተበዳሪ ልጅ የሚሉትን እንጠቀማለን፡፡ በአጭሩ ፍርድ ቤቶቹ የወሰኑት ባለእዳዉ ሳይሆን ሌላ ሰዉ (የጽሁፍ ዉክልና ሳይሰጠዉ በፊት) በባለእዳዉ ስም ያደረገዉ የእዳ አከፋፈል እንዳልተደረገ ስለሚቆጠር ይርጋን አያቋርጥም በማለት ወስነዋል፡፡

የጉዳዩ መነሻ

ተበዳሪዋ ከኢትዮጲያ ንግድ ባንክ አዳማ ቅርንጫፍ ለንግድ ማስፋፊያ በሚልና ንብረት በማስያዝ በየወሩ ተከፍሎ በአንድ አመት ዉስጥ የሚያልቅ ብድር ወስደዋል፡፡ ነገር ግን አንድም ወር የተስማሙትን ወርሀዊ ክፍያ ሳይፈጽሙ በብድር ዉሉ ላይ የተጠቀሰዉ የእዳ መክፈያ ጊዜ ያልፋል፡፡ የብድር ዉሉ የተፈረመዉ በ25/11/1987 ሲሆን በ24/11/1988 ተከፍሎ ማለቅ ነበረበት፡፡ የተበዳሪዋ ልጅ የመጀመሪያዉን የ28000 ብር ክፍያ በተበዳሪዋ ስም የፈጸሙት በ24/11/1989 ነበር፡፡ ከዛ በመቀጠል በ15/8/1994 በዚሁ ልጅ በተዳሪዋ ስም የ2000 ብር ክፍያ ተፈጽሟል፡፡ ክሱ በቀረበበት ወቅት ከመጀመያዉ ክፍያ ጀምሮ ሲሰላ ከአስር አመት በላይ አልፎታል፡፡ ነገር ግን ከሁለተኛዉ ክፍያ ጀምሮ ከተሰላ አስር አመት አልሞላም፡፡

ተበዳሪዋ ለቀረበባቸዉ ክስ የይርጋ መቃወሚያ አንስተዋል፤ ክሱ በአስር አመት የይርጋ ጊዜ ዉስጥ ስላልቀረበ ይታገዳል በሚል፡፡ ሁለተኛዉን ክፍያ በተመለከተ፤ አልከፈልኩም በክፍያ ሰነዱም ላይ ያለዉ ፊርማ የኔ ፊርማ አይደለም ብለዋል፡፡ ይህንን እኔ ያልከፈልኩትን የሁለተኛ ክፍያ ሰነድ ያቀረበዉ ከሳሽ በይርጋ ቀሪ የሆነዉን የብድር ገንዘብ በፍርድ ቤት ክስ መስርቶ ለማስመለስ እንዲያመቸዉ ነዉ የሚል ነዉ፡፡  

የተፋጠነ ፍትሕ ወይም ዳኝነት ያለመስጠትና የፍርድ ቤቶች በአሠራርና በውሳኔ አሠጣጥ ላይ መዘግየት ደግሞ ዋነኛው የዳኝነት ሠጪው አካል ሊመልሰው የሚገባ የተገልጋዩ ጥያቄ ነው፡፡

ፍትሕ /ዳኝነት/ በመስጠት ላይ ያለ መዘግየት አንድ ጉዳይ ለፍርድ ቤት ቀርቦ የመጨረሻ ውሳኔ እስከሚሰጥበት ጊዜ ድረስ ያለውን ያለበቂ እና አሳማኝ ምክንያቶች ያሉ መዘግየቶችን የሚያካትት ነው፡፡ ሁሉም ጉዳዮች እንደየባሕሪያቸውና ፀባያቸው የሚወስዱት የየራሳቸው ጊዜ ያላቸው ቢሆንም ተገልጋዮች ለፍርድ ቤት ያቀረቡት ጉዳይ እስኪወሰን ይፈጃል ወይም ይወስዳል ብለው የሚያስቡት ጊዜ ይኖራል፡፡ ችግሩ የሚያመጣውም በጉዳዮች ላይ ይፈጃል ወይም ይወስዳል ተብሎ ከሚገመተው ጊዜ በላይ እጅግ የተራዘመና ተከታታይ ቀጠሮዎች እየተሰጡ ጉዳዮች ሲጓተቱ ነው፡፡

እጅግ የተራዘመና የተዘገየ የፍትሕ ወይም የዳኝነት አሠጣጥ ሂደት ያለበት ሁኔታና አሠራርም ተከራካሪ ወገኖች ላይ ጥርጣሬ እና እምነት ማጣትን የሚያሳድር ከመሆኑም ባሻገር የፍትሕ ስርዓቱን ውጤታማነት እና ብቃት አጠያያቂ ሊያደርገው ይቻላል፡፡

ፍርድ ቤቶች ሐምሌ 30 ሥራቸውን ካጠናቀቁ አንድ ሳምንት ሆናቸው፡፡ በየዓመቱ በክረምቱ አጋማሽ ተዘግቶ በመስከረም መጨረሻ የሚከፈተው ፍርድ ቤት ክረምት ጭር ይላል፡፡ የተወሰኑ የወንጀል ችሎቶችና ተረኛ ችሎቶች ካልሆኑ በቀር ፍርድ ቤቱ ከመደበኛው ሥራ ይቀዘቅዛል፡፡ አዲስ ፋይል መክፈት፣ አስቸኳይ የፍርድ ቤት ትዕዛዝ (ለምሳሌ እግድ) መስጠት፣ ከበድ ያሉ የወንጀል ጉዳዮች ከመመልከት ውጭ መደበኛ ቀጠሮ አይስተናገድም፡፡ በዚህ በክረምት ወቅት ችሎቶቹ አይሠሩም ማለት እንጂ አስተዳዳሪዎቹ፣ ስለ ፍርድ ቤቶቹ የተሻለ አሠራር፣ የዳኞች አቅም የማጎልበት ሥራ፣ ስለ ሥራቸውና አገልግሎት አሰጣጣቸው የሚቀርቡ ቅሬታዎችን የማስተካከል ሥራ ላይ ይጠመዳሉ ተብሎ ይታሰባል፡፡ ፍርድ ቤቱ ልማዳዊ የፍርድ ቤት አሠራሮችን በማስቀረት፣ የዳኞችን ሥነ ምግባር በመቆጣጠር እንዲሁም ለተገልጋዮች ምቹ የሚሆንበትን ሥራ የሚያስብበት ወቅት በመሆኑ፣ በዚህ ጽሑፍ በፍርድ ቤቶች የተዘነጉ ግን ተገልጋዮችን እየጎዱ ባለ ልማዶችና አሠራሮች ላይ የተወሰነ ምልከታ ለማድረግ እንሞክር፡፡

የመፀዳጃ ቤቱ ነገር

መፀዳጃና ፍርድ ቤት ምን አገናኛቸው እንዳልይባል ከገጠመኝ ልጅምር፡፡ በልደታ ፍርድ ቤት የመጀመሪያ ደረጃ ፍርድ ቤት የተገልጋዮች መግቢያ በቀኝ በኩል ባሉት የድሮ ሕንፃዎች ጀርባ ሰዎች ተጣድፈው ሲገቡ ቀልቤን ሳቡኝ፡፡ ገንዘብ ቤት ወይም ኮፒ ቤት የሚሄዱ ቢመስልም ፍጥነታቸው የሚያሯሩጥ ሰው ያለ ነው የሚመስለው፡፡ ቀረብ ብዬ አንድ ወዳጄን ‹‹ሰዎቹ የት እየሄዱ ነው?›› ብዬ ስጠይቀው፣ ‹‹የተፈጥሮ ግዴታ ወጥሯቸው›› በማለት ሰዎቹ የሽንት ወረፋ ለመያዝ እንደሚቻኮሉ ነገረኝ፡፡ ከፍርድ ቤት ቅጥር ውጭም ባለጉዳዮችና ጠበቆች ሳይቀሩ ከፍተኛ ፍርድ ቤት ፊት ለፊት ካለው ኒያላ ሆቴል ጀርባ ለሽንት ማዘውተራቸው የተለመደ ነው፡፡ ድንገት ተራቸው ደርሶ ከተጠሩ ‹‹ኒያላ ሆቴል ለሽንት ሄደው ነው›› ቢባል የሚረዳ ይኖር ይሆን? ፍርድ ቤቶቻችን በጤና መሥፈርት አንፃር ቢገመገሙ ኖሮ አሁን ካሉበት ደረጃ የባሱኑ ዝቅ ሊሉ እንደሚችሉ መገመት ይቻላል፡፡ በርካታ ባለጉዳይ የሚስተናገድበት ፍርድ ቤት ለባለጉዳዮች፣ ለጠበቆች፣ ለነገረ ፈጆች የሚሆኑ መታጠቢያ ቤቶችና የመፀዳጃ ቤቶች የላቸውም፡፡ አዲስ በተሠራው የልደታው ፍርድ ቤት ሕንፃ ሳይቀር ሽንት ቤት ባለመኖሩ ጠበቆችና ባለጉዳዮች ከፍርድ ቤት ውጭ በየካፌውና ሬስቶራንቱ ሲዞሩ ይውላሉ፡፡ በዚህ ዘመን ዘመናዊ ሕንፃዎች አይደሉም የገጠሩ ማኅበረሰብ እንኳን የመፀዳጃ ቤት እንዲያዘጋጅ በሚመከርበት ወቅት፣ ትናንሽ ግሮሰሪዎችና ካፌዎች እንኳን መፀዳጃ ቤት ለደንበኞቻቸው በሚያቀርቡበት ጊዜ ፍርድ ቤቶች ረዥም ሰዓት ለሚያስቆሙዋቸው ባለጉዳዮቻቸው የተፈጥሮ ግዴታቸውን የሚወጡበት ቦታ አለማዘጋጀታቸው ደንበኛ ተኮር እንዳይሆኑ አድርጓቸዋል፡፡ በሰኔ ወር በጠቅላይ ፍርድ ቤቱ በተዘጋጀ ጉባዔና የኢትዮጵያ የሕግ ባለሙያዎች ማኅበር በሐምሌ አጋማሽ በፍትሕ ሚኒስቴር ባዘጋጀው የውይይት መድረክ ላይ ጠበቆች ‹‹ኧረ የመፀዳጃ ቤቱን ነገር አደራ!!›› የሚል መልዕክት ለፍርድ ቤቶቹ አመራሮች አሰምተዋል፡፡ አንዳንድ ጠበቆች ከልምዳቸው እንደሚናገሩት ከፍተኛ ታዋቂነት ያላቸውና የውጭ ዜጎች ሳይቀሩ የመፀዳጃ ቤት ጥያቄ ባቀረቡ ጊዜ አለማስተናገዳቸው የፍርድ ቤቱን ገጽታ እንደሚያጎድፈው ይናገራሉ፡፡ ሕፃናትና ነፍሰ ጡሮች፣ አረጋውያንና የታመሙ ሰዎች በሚገኙበት ፍርድ ቤት ለአስቸጋሪ ሁኔታ የሚጠቅም መታጠቢያ ቤትና መፀዳጃ ቤት አለመኖሩ አንገብጋቢ ጉዳይ ነው፡፡ የድሮዎቹ ፍርድ ቤት ለዳኞች መፀዳጃ ቤቶችን ሲያዘጋጁ ባለጉዳዮቹንም አይዘነጉም ነበር፡፡ ለዚህ ነው በአዲስ ባልተተኩት የድሮ ሕንፃዎች ንጽህናቸው አጠያያቂ ቢሆንም፣ ለባለጉዳዮች ሽንት ቤቶች አዘጋጅተው የምናስተውለው፡፡ የሽንት ቤት ነገር የፍርድ ቤቶች አስተዳዳሪ አካል የክረምት የቤት ሥራ ይሆናል ብለን ተስፋ እናድርግ፤ ካልሆነ ጤና ጥበቃ የሽንት ቤቱን ጥያቄ በይግባኝ እንዳይመለከተው፡፡

ጊዜ ዋጋ የሚያገኘው መቼ ነው?